Nowotwór trzustki

Trzustka

Trzustka jest częścią układu pokarmowego, narządem gruczołowym, zlokalizowanym w górnej części jamy brzusznej. Umiejscowiona jest w poprzek ciała, na styku żeber z dolnym biegunem mostka, tuż za żołądkiem. Organ ten ma około 15 centymetrów długości i kształtem przypomina liść. W obrębie trzustki możemy wyodrębnić 3 części:

• szerszy, objęty pętlą dwunastnicy koniec, nazywany jest głową,
• cieńszy, spłaszczony koniec nazywany jest ogonem,
• środkowy fragment nazywa się trzonem.

Trzustka to duży gruczoł, który wytwarza trawienny sok trzustkowy oraz hormony, w tym insulinę. Sok trawienny spływa przewodem trzustkowym do dwunastnicy. Dwunastnica jest pierwszą częścią jelita cienkiego i jest połączona z żołądkiem. Kolejny przewód, nazywany trzustkowym dodatkowym, łączy się z dwunastnicą. Przewód żółciowy uchodzi z pęcherzyka żółciowego i wątroby i łączy się z dwunastnicą tuż obok przewodu trzustkowego. Miejsce, w którym dwa przewody łączą się i stykają z jelitem, nazywa się brodawką Vatera.

Za co odpowiada trzustka?

Trzustka wytwarza soki trawienne (sok trzustkowy) i odpowiada za wytwarzanie hormonów, w tym insuliny, a także innych hormonów związanych z trawieniem. W części, która wytwarza soki trawienne, trzustka pełni funkcję zewnątrzwydzielniczą. W części, która produkuje hormony, w tym insulinę, trzustka pełni funkcję wewnątrzwydzielniczą. Nowotwory, które rozwijają się w obrębie tych dwóch obszarów, mogą zachowywać się inaczej i powodować różne objawy.

Na czym polega działanie układu trawiennego?

Układ trawienny odpowiada za rozkład i trawienie spożywanego pokarmu. Po około 2 godzinach w żołądku, częściowo strawiony pokarm przesuwa się do początku dwunastnicy. Kiedy treść pokarmowa dociera do dwunastnicy, trzustka uwalnia soki trawienne, które spływają przewodem trzustkowym i mieszają się z pokarmem. Soki zawierają enzymy, które pomagają rozkładać trawiony pokarm na bardzo małe cząsteczki, które z kolei są wchłaniane do organizmu przez jelito cienkie.

Wytwarzanie insuliny

Trzustka odpowiedzialna jest za wytwarzanie insuliny. Wyspecjalizowane komórki w trzustce uwalniają insulinę bezpośrednio do krwioobiegu. Insulina utrzymuje poziom cukru (glukozy) we krwi na stabilnym poziomie. Oznacza to, że komórki ciała otrzymują odpowiednią ilość cukru. Trzustka wytwarza i uwalnia więcej insuliny, jeśli poziom cukru we krwi jest wysoki. Jeśli poziom cukru jest zbyt niski, uwalnia jej mniej. Jeśli nasz organizm nie wytwarza wystarczającej ilości insuliny jesteśmy narażeni na cukrzycę.

Czym jest nowotwór trzustki?

Trzustka to gruczoł, który odpowiada za wytwarzanie soków trawiennych i hormonów. Nowotwór trzustki rozwija się, gdy nieprawidłowe komórki w trzustce zaczynają się dzielić i rosnąć w niekontrolowany sposób, tworząc zmiany w postaci narośli (np. guza). Komórki nowotworowe mogą rosnąć w otaczających trzustkę naczyniach krwionośnych lub narządach, takich jak jelito cienkie czy dwunastnica. Nowotwór ten może również dawać przerzuty na inne obszary ciała.

Jak wysoka jest zachorowalność na raka trzustki?

Dane pochodzące z  Wielkiej Brytanii mówią, że  każdego roku diagnozuje się raka trzustki u około 10 500 osób. Stanowi to 10. najczęściej występujący nowotwór na Wyspach.

Kto znajduje się w grupie ryzyka zachorowania na raka trzustki?

Nowotwór trzustki występuje częściej u osób starszych. Ponad 45 na 100 zdiagnozowanych przypadków (ponad 45%) to osoby w wieku 75 lat i starsze. Rak trzustki występuje rzadko u osób poniżej 40 roku życia.

Badania pokazują, że rak trzustki występuje częściej u osób zamieszkujących biedniejsze obszary. Częściej pojawia się u rasy białej i czarnej niż u Azjatów, czy u osób o mieszanym pochodzeniu etnicznym.

Objawy raka trzustki

Nowotwór trzustki zwykle nie daje wyraźnych objawów we wczesnych stadiach. Pojawiają się one wraz z rozwojem choroby i mogą to być:

• ból brzucha i/lub pleców,
• zażółcenie skóry lub białek oczu (żółtaczka jako objaw chorobowy),
• utrata masy ciała bez wyraźnych przyczyn,
• zmiany w wypróżnianiu.

Objawy raka trzustki różnią się w zależności od tego, gdzie dokładnie zmiany nowotworowe znajdują się w trzustce. Rak trzustki może rozwinąć się w głowie, trzonie lub ogonie trzustki. Większość zmian rozpoczyna się w komórkach wytwarzających soki trawienne i wtedy pojawiają się one w tkankach zewnątrzwydzielniczych. Najczęstszym typem raka trzustki jest gruczolakorak przewodowy

Najczęstsze objawy

Ból brzucha i/lub pleców

Wiele osób z rozwijającym się rakiem trzustki udaje się do lekarza z powodu bólu, który występuje częściej w nowotworach trzonu i ogona trzustki. Pacjenci opisują objawy jako tępy, wiercący ból. Najczęściej zaczyna się on w okolicy brzucha i promieniuje do pleców. Ból nasila się w pozycji leżącej, a zmniejsza się w pozycji siedzącej. Często nasilenie objawów bólowych następuje również po posiłkach.

Przewlekły ból pleców, zwłaszcza odczuwany w ich środkowej części, jest często jedynym objawem zmian nowotworowych.

Żółtaczka (jako objaw chorobowy)

Żółtaczka objawia się zażółceniem skóry i białek oczu. Często również kolor moczu może być ciemniejszy niż zwykle, a stolce mogą mieć jaśniejszy kolor. Żółtaczka występuje częściej w przypadku raka głowy trzustki, ponieważ guz blokuje przewód żółciowy, który przenosi żółć do jelita cienkiego (dwunastnicy). Jeśli przewód ten jest zablokowany, żółć trafia do krwioobiegu. Wydalana jest z moczem (co czyni go ciemniejszym), a nie przez jelita (dlatego stolce wyglądają na jaśniejsze).

Żółć zawiera dużo żółtego pigmentu, więc powoduje zażócenie skóry. Często jednak łatwiej jest dostrzec zażółcone białka oczu niż zmiany w odcieniu skóry.

Pacjenci z rakiem trzustki często już na pierwszą wizytę do lekarza trafiają z objawami żółtaczki. Większość z nich również odczuwa dolegliwości bólowe. Niewielka liczba pacjentów nie uskarża się na żadne z tych objawów. Żółtaczka może być także częstym objawem wielu schorzeń wątroby i pęcherzyka żółciowego.

Utrata wagi

Osoby, u których zdiagnozowano raka trzustki, mogą również zauważyć u siebie utratę wagi bez wyraźnego powodu. Objaw ten występuje częściej w przypadku raka głowy trzustki.

Zmiany w wypróżnianiu

Jeśli dojdzie do zablokowania przewodu trzustkowego, może rozwinąć się objaw zwany stolcem tłuszczowym. Oznacza on dosłownie tłusty, kleisty stolec. Objawia się to częstym oddawaniem masywnych, obfitych stolców, które są oleiste, blade i o nieprzyjemnym zapachu. Takie zmiany w jelitach mogą świadczyć o nieprawidłowym wchłanianiu pokarmu. Mogą również powodować utratę wagi. Inne możliwe objawy to także biegunki i zaparcia.

Pozostałe objawy

Rak trzustki może dawać inne mniej charakterystyczne oznaki lub objawy, które mogą się pojawić przed diagnozą lub po stwierdzeniu choroby. Nie każdy pacjent doświadcza wszystkich opisywanych objawów.

Niestrawność a Nowotwór trzustki

Niestrawność powoduje zgagę, wzdęcia i nudności. Jest to powszechny problem w populacji ogólnej i dla większości ludzi nie jest oznaką raka. Jeśli problem ten jest uporczywy lub nie poprawia się po zastosowaniu leków, należy umówić się na wizytę do lekarza.

Mdłości

Możesz doświadczać mdłości spowodowanych żółtaczką lub zapaleniem trzustki. W obu przypadkach dochodzi do zaburzenia delikatnej równowagi chemicznej organizmu.

Mdłości pojawiają się również, jeśli zmiana nowotworowa lub zapalenie toczące się wokół niej zaczynają blokować przedostawanie się treści pokarmowej z żołądka do jelita. Choroba może prowadzić do utraty apetytu, co w konsekwencji prowadzi do utraty wagi.

Cukrzyca

U niektórych pacjentów, u których zdiagnozowano raka trzustki, stwierdza się również cukrzycę (najczęściej wykrytą w ciągu roku od diagnozy nowotworowej). Chorzy na cukrzycę, nie produkują wystarczającej ilości insuliny, więc we krwi jest za dużo cukru, który wydalany z organizmu wraz z moczem powoduje nadmierne usuwanie wody.

Stan ten skutkuje:

• zwiększonym pragnieniem,
• nadmiernym oddawaniem moczu,
• osłabieniem,
• utratą wagi i zwiększonym odczuwaniem głodu.

Swędzenie

Swędzenie jest skutkiem toczącej organizm żółtaczki, gdzie podwyższony poziom kwasów żółciowych we krwi powoduje podrażnienie skóry.

Gorączka i dreszcze

Gorączka może byś skutkiem żółtaczki lub zapalenia trzustki. Przy wysokiej temperaturze często odczuwalne są również dreszcze i może jej towarzyszyć także odczuwalne zimno.

Zakrzepy krwi

Czasami rak trzustki jest powiązany z zakrzepami krwi. Mogą one tworzyć się w żyłach głębokich, zlokalizowanych zazwyczaj w kończynach dolnych. Stan ten nazywa się zakrzepicą żył głębokich (DVT). Skrzepy krwi mogą rozwinąć się również w żyłach mniejszych w innym dowolnym miejscu w ciele. Czasami skrzepy zanikają, by po czasie rozwinąć się ponownie.

Skrzepy krwi mogą zagrażać życiu. W przypadku wystąpienia następujących objawów należy natychmiast skontaktować się z zespołem opieki zdrowotnej:

• ból, zaczerwienienie i obrzęk wokół miejsca, w którym znajduje się skrzep,
• obszar wokół skrzepu może być ciepły w dotyku,
• duszność,
• ból w klatce piersiowej lub górnej części pleców – jeśli się nasila i nie mija, zadzwoń pod numer 112,
• odkrztuszanie krwią.

Objawy guzów neuroendokrynnych trzustki

Guzy neuroendokrynne (NET) to rzadkie nowotwory wywodzące się z komórek neuroendokrynnych. Komórki neuroendokrynne mają różne funkcje w zależności od tego, gdzie się znajdują w organizmie i kontrolują jego działanie. Inne ich nazwy to: nowotwór lub rak neuroendokrynny (NEN, NEC).

NET rozpoczyna się w komórkach neuroendokrynnych znajdujących się w trzustce i występuje stosunkowo rzadko. Zwykle dzieli się na 2 grupy, którymi są:

• nowotwory, które nie wytwarzają hormonów, lub wytwarzają hormony, które nie dają objawów (guzy nieaktywne hormonalnie) – jest to najczęstszy typ; oraz
• nowotwory, które wytwarzają hormony i powodują zestaw objawów (guzy czynne hormonalnie).

Czynniki ryzyka i przyczyny występowania raka trzustki

Prowadzone współcześnie badania nie mówią dokładnie, co może być przyczyną większości nowotworów trzustki. Ale są pewne czynniki, które mogą zwiększać ryzyko rozwoju choroby. Jeżeli jednak dotyczy Cię którykolwiek z opisanych czynników ryzyka nie musi to oznaczać, że na pewno zachorujesz na raka. Wszystko, co zwiększa ryzyko zachorowania, nazywane czynnikiem ryzyka.

Różne nowotwory mają różne czynniki ryzyka. Obecność jednego lub więcej z tych czynników nie oznacza, że na pewno dojdzie do zachorowania. Do czynników ryzyka raka trzustki należą:

Wiek

Rak trzustki występuje częściej u osób starszych. Prawie połowa wszystkich nowych przypadków jest diagnozowana u osób w wieku 75 lat i starszych. Rak trzustki występuje rzadko u osób poniżej 40 roku życia.

Palenie papierosów i używanie tytoniu

Około 20% przypadków raka trzustki jest spowodowanych paleniem. Papierosy, cygara, fajki i tytoń do żucia zwiększają ryzyko pojawienia się nowotworu.

Najlepszym sposobem, aby zmniejszyć ryzyko zachorowania na raka i poprawić ogólny stan zdrowia, jest całkowite rzucenie palenia. Ryzyko raka trzustki u osób, które rzuciły palenie 20 lat temu, jest niestety takie samo jak u osób, które nigdy nie paliły.

Nadwaga lub otyłość

Ponad 10 na 100 przypadków raka trzustki jest spowodowanych nadwagą lub otyłością. Ten wzrost ryzyka może wynikać z faktu, że trzustka wytwarza więcej insuliny u osób z nadwagą. Obecnie prowadzi się więcej badań w tym zakresie, mających na celu potwierdzenie tego związku.

Historia nowotworu w rodzinie i czynniki genetyczne

Niektóre badania wskazują, że rak trzustki występuje częściej, jeśli wcześniej pojawił się u któregoś z członków rodziny. Jednakże tylko od 5 do 10 osób na 100 (czyli od 5 do 10%), u których zdiagnozowano raka trzustki, wskazało na historię choroby w rodzinie.

Ryzyko wzrasta, jeśli nasz krewny pierwszego stopnia chorował na raka trzustki. Ryzyko rośnie jeszcze bardziej, jeśli więcej niż jeden krewny pierwszego stopnia zmagał się z tą chorobą, lub krewny pierwszego stopnia został zdiagnozowany w młodym wieku.

Rak trzustki może być częścią rodzinnego obciążenia nowotworowego, w którym dziedziczony gen powoduje rozwój wielu różnych nowotworów u członków tej samej rodziny.

Ryzyko raka trzustki wzrasta również, jeśli stwierdzone zostaną mutacje genu raka piersi BRCA1 i BRCA2.

Mutacja genu raka piersi PALB2 jest również powiązana ze zwiększonym ryzykiem zachorowania na raka trzustki.

Ryzyko raka trzustki jest wyższe u osób, które cierpią na:

• zespół Peutza-Jeghersa (PJS),
• dziedziczny atypowy zespół czerniaka mnogiego (FAMMM),
• zespół Lyncha/dziedziczny rak jelita grubego niezwiązany z polipowatością (HNPCC).

Inne schorzenia

Ryzyko raka trzustki rośnie, jeśli w przeszłości u pacjentów występowały:

Przewlekłe zapalenie trzustki

Długotrwałe zapalenie trzustki nazywane jest przewlekłym zapaleniem trzustki. Najczęściej jest ono spowodowane długotrwałym piciem alkoholu. Istnieje związek między przewlekłym zapaleniem trzustki a rozwojem raka trzustki.

Zapalenie trzustki może również występować rodzinnie (dziedziczne zapalenie trzustki). Stanowi około 1 na 100 przypadków (około 1%) zapalenia trzustki. Spowodowane jest przez wadliwy gen, który dziedziczymy po jednym z rodziców.

Osoby z dziedzicznym zapaleniem trzustki mają większe ryzyko zachorowania na raka trzustki w porównaniu z resztą populacji.

Cukrzyca

Cukrzyca jest chorobą komórek trzustki, które odpowiadają za wytwarzanie insuliny i zwiększa ryzyko zachorowania na nowotwór. Istnieje również przypuszczenie, że to właśnie rosnące zmiany nowotworowe faktycznie powodują niektóre przypadki cukrzycy, a nie odwrotnie, że cukrzyca powoduje raka.

Kamienie żółciowe

Kamienie żółciowe to małe twarde grudki (zwykle cholesterolu), które tworzą się w pęcherzyku żółciowym. Osoby ze stwierdzonymi kamieniami żółciowymi mają zwiększone ryzyko zachorowania na raka trzustki w porównaniu z tymi, u których kamieni żółciowych nie wykryto.

Może to wynikać z faktu, że kamienie żółciowe mogą powodować przewlekłe zapalenie trzustki, które jest kolejnym czynnikiem ryzyka zachorowania na raka tego narządu. Wzrost ryzyka może występować jedynie przez krótki okres po rozpoznaniu kamicy żółciowej, co może być spowodowane zwiększoną liczbą badań, które pacjenci przechodzą w trakcie jej diagnozy i leczenia.

Zespół metaboliczny a Nowotwór trzustki

Kobiety cierpiące na zespół metaboliczny mają zwiększone ryzyko zachorowania na raka trzustki w porównaniu z populacją ogólną. Zespół metaboliczny to grupa objawów obejmująca:

• otyłość brzuszną,
• wysokie stężenie cukru we krwi z powodu nieprawidłowej odpowiedzi komórek na hormon insuliny (insulinooporność)
• wysokie ciśnienie krwi,
• wysoki poziom tłuszczu we krwi.

Zespół metaboliczny można ograniczyć wprowadzając zmiany w stylu życia, takie jak: utratę wagi, zdrową, zbilansowaną dietę, ograniczenie alkoholu, regularne ćwiczenia i rzucenie palenia.

Alkohol

Nowotwór trzustki występuje częściej u osób z przewlekłym zapaleniem trzustki. Około 70 na 100 przypadków przewlekłego zapalenia trzustki jest spowodowanych długotrwałym piciem dużych ilości alkoholu.

Niektóre badania wskazują, że istnieje związek między intensywnym piciem a ryzykiem zachorowania na raka trzustki. Ich wyniki pokazują, że ryzyko jest wyższe u osób, które piją 3 lub więcej jednostek alkoholu dziennie, w porównaniu z osobami, które piją mniej niż 3 jednostki. 3 jednostki to około 550 ml piwa typu lager (o zaw. alk. ok. 5%) lub 1 duży kieliszek (250 ml) wina (o zaw. alk. ok. 12%)  .

Ekspozycja na promieniowanie jonizujące

Ekspozycja na promieniowanie jonizujące (promienie rentgenowskie lub gamma), której doświadczamy podczas takich badań jak wykonywanie zdjęcia rentgenowskiego czy tomografii komputerowej, lub radioterapii, wiąże się z bardzo niewielkim wzrostem ryzyka zachorowania na raka trzustki.

Zagrożenia dla zdrowia wynikające z badań, takich jak prześwietlenia rentgenowskie, są na ogół bardzo niskie. Niezwykle ważne jest, aby wykonywać te badania w celu uzyskania właściwej diagnozy i wprowadzenia skutecznego leczenia. Podczas badań, ekspozycja na promieniowanie utrzymywana jest na jak najniższym poziomie.

Chociaż radioterapia w przeszłości wiązała się ze zwiększonym ryzykiem zachorowania na raka, obecnie ryzyko to jest równoważone przez konieczność leczenia raka pierwotnego.

Spożywanie czerwonego mięsa

Istnieją dowody na związek między spożywaniem czerwonego mięsa a zwiększonym ryzykiem zachorowania na raka trzustki. Badania wskazują, że wzrost ryzyka zachorowania na raka trzustki dotyczy głównie mężczyzn. Może to wynikać z faktu, że kobiety generalnie spożywają mniej czerwonego mięsa niż mężczyźni.

Inne możliwe przyczyny

Wiele informacji o potencjalnych przyczynach zachorowania na raka często pojawia się w mediach, jednak nie zawsze wszystkie te wiadomości poparte są wierzytelnymi badaniami. Być może słyszałeś o przyczynach, których tutaj nie uwzględniliśmy. Wynika to z faktu, że albo nie ma na ich temat żadnych słusznych dowodów, albo nie zostały jeszcze dokładnie zbadane.

Diagnoza raka trzustki

U większości osób raka trzustki diagnozuje się dopiero, gdy źle się poczują i udadzą się na pogotowie. Inni, jeśli zaobserwują u siebie objawy, które mogą być spowodowane rakiem, zaczynają od wizyty u lekarza rodzinnego. Lekarz zadaje pytania na temat ogólnego stanu zdrowia i zleca badania lub kieruje na wizytę u specjalisty.

Wizyta u lekarza rodzinnego, gdy pojawiły się objawy raka trzustki

Powinieneś natychmiast umówić się na wizytę u lekarza, jeśli zauważyłeś u siebie niepokojące zmiany, lub pojawił się którykolwiek z możliwych objawów raka.

Nawet jeśli martwi Cię to, na co wskazują objawy, nie zwlekaj z wizytą. Jeśli nie umówisz się na wizytę, zmartwienia nie znikną. Objawy mogą nie być spowodowane rakiem, ale jeśli tak jest, to im wcześniej zostanie wykryty, tym większa szansa na pomyślne leczenie. Nie wstydź się wizyty. To, co powiesz swojemu lekarzowi rodzinnemu, jest poufne. Lekarze są przyzwyczajeni do omawiania wrażliwych problemów z pacjentami.

Badania, które może zlecić lekarz rodzinny

Twój lekarz może zlecić kilka ogólnych badań. Może również zbadać ciśnienie krwi, tętno i temperaturę. W zależności od objawów może również zlecić:

• badanie krwi,
• badanie moczu,
• dokładniejsze badania lekarskie.

Badania krwi w diagnozowaniu raka trzustki

Badania krwi mają na celu:

• sprawdzenie ogólnego stan zdrowia, w tym stanu wątroby i nerek,
• sprawdzenie liczby krwinek,
• pomoc w diagnozowaniu raka i innych schorzeń.

Twój lekarz może zlecić badania oznaczające markery nowotworowe. Są to substancje chemiczne, które mogą pojawiać się w krwioobiegu w przypadku niektórych rodzajów nowotworów.

USG jamy brzusznej w przypadku raka trzustki

Badanie ultrasonograficzne wykorzystuje fale dźwiękowe o wysokiej częstotliwości, aby pokazać obraz badanej części ciała. USG jamy brzusznej pokazuje przepływ krwi i różnorodne zmiany, w tym zlokalizowane w niej nieprawidłowe masy.

Dlaczego warto się badać – nowotwór trzustki

Warto wykonać badanie, aby dowiedzieć się, czy cierpisz na raka trzustki lub aby lekarz zobaczył, jak duża jest zmiana i czy daje przerzuty. Wyniki mogą ujawnić zmiany lub nieprawidłowości w trzustce i wątrobie. Najprawdopodobniej zostaniesz skierowany na dalsze badania, jeśli pojawiły się u Ciebie objawy wskazujące na żółtaczkę i gdy należy sprawdzić, czy przewody żółciowe nie są zablokowane.

Tomografia komputerowa

Badanie TK oznacza tomografię komputerową (osiową). Jest to badanie wykorzystujące promieniowanie rentgenowskie do tworzenia szczegółowych obrazów wnętrza naszego ciała. Tomograf wykonuje zdjęcia pod różnym kątem, które zostają następnie połączone w trójwymiarowy obraz (3D). 

Biopsja

Istnieją różne sposoby pobierania wycinków komórek w celu wykrycia raka trzustki. Biopsja nie jest jednak zalecana w każdym przypadku.

Kiedy wykonywana jest biopsja?

Najpewniejszym sposobem rozpoznania raka trzustki jest pobranie próbki komórek i obejrzenie ich pod mikroskopem. Wykonując biopsję, lekarz wprowadza igłę w badany obszar ciała. W przypadku trzustki, lekarze nie decydują się na pobranie materiału, jeśli uznają, że raka można usunąć chirurgicznie (poddać resekcji). W takim przypadku prawdopodobna diagnoza zostanie postawiona przez lekarza na podstawie wcześniejszych wyników badań i potwierdzona po usunięciu guza.

Biopsję przeprowadza się w przypadku zmian, których nie można usunąć chirurgicznie. W tym przypadku, wyniki biopsji wskazują dokładnie, jaki to rodzaj nowotworu i czy wskazane jest leczenie, które spowolni jego wzrost.

Typy raka trzustki

W trzustce występują różne typy komórek. Znajomość typów komórek i miejsca powstawania zmian w trzustce pomoże lekarzowi zaplanować najskuteczniejsze leczenie. Zmiany nowotworowe mogą rozpocząć się w głowie, trzonie lub ogonie trzustki. Szeroki koniec trzustki nazywany jest głową. Spłaszczony koniec nazywa się ogonem. Jej środkowy odcinek to tzw. trzon. Około 60-70 na 100 przypadków raka trzustki zaczyna się w głowie trzustki.

Nowotwory zewnątrzwydzielniczej części trzustki

Większość nowotworów trzustki dotyczy jej części zewnątrzwydzielniczej. Oznacza to, że zaczynają się w komórkach wytwarzających enzymy trawienne.

Gruczolakoraki

Ponad 80 na 100 nowotworów zewnątrzwydzielniczej części trzustki (ponad 80%) to gruczolakoraki. Prawie wszystkie z nich to gruczolakoraki przewodowe. Zaczynają się w komórkach wyściełających przewody trzustkowe.

Rak z komórek groniastych trzustki

Komórki groniaste znajdują się na końcach przewodów, które wytwarzają soki trzustkowe. Guzy te są na ogół diagnozowane u osób w młodszym wieku niż u chorujących na gruczolakoraki. Ten rodzaj raka rozwija się wolniej, pacjenci otrzymują też zwykle lepsze rokowania niż osoby cierpiące na gruczolakoraki.

Guzy torbielowate

Guzy torbielowate objawiają się powstawaniem w trzustce torbieli wypełnionych płynem. Większość torbieli trzustki nie jest nowotworowa (są to zmiany łagodne). Niektóre guzy torbielowate mogą jednak przekształcić się w guzy rakowe (zmiany złośliwe).

Istnieją różne rodzaje guzów torbielowatych, w tym:

• torbielowate nowotwory śluzowe (MCN),
• wewnątrzprzewodowe brodawkowate nowotwory śluzowe (IPMN),
• zmiany śródnabłonkowe trzustki (PanIN),
• lity nowotwór pseudobrodawkowaty (SPN).

Guzy te są najczęściej usuwane chirurgiczne lub podlegają regularnym badaniom w celu monitorowania ich wzrostu. Raki torbielowate dają lepsze rokowania niż inne typy nowotworów zewnątrzwydzielniczej części trzustki.

Guzy endokrynne trzustki (nowotwory wewnątrzwydzielniczej części trzustki)

Guzy endokrynne występują zdecydowanie rzadziej niż te opisane powyżej. Zaczynają się tworzyć w  wewnątrzwydzielniczej części trzustki. To tutaj wytwarzane są insulina i inne hormony, które są następnie uwalniane do krwioobiegu. Zmiany te nazywa się również guzami neuroendokrynnymi trzustki (PNETS) lub guzami z komórek wysp trzustkowych.

Pozostałe rodzaje raka trzustki

Rzadko występujące rodzaje raka trzustki leczy się inaczej niż te występujące bardziej powszechnie.

Nowotwór zarodkowy trzustki (pancreatoblastoma)

Ten bardzo rzadki nowotwór występuje głównie u dzieci. Czasem jest on powiązany ze współistnieniem rzadkich chorób genetycznych, takich jak np. zespół Beckwitha-Wiedemanna i rodzinna polipowatość gruczolakowata (FAP).

Mięsaki trzustki

Są to nowotwory tkanki łącznej trzustki. Występują niezwykle rzadko.

Chłoniak

Chłoniak to nowotwór układu limfatycznego. Ponieważ układ limfatyczny działa w całym ciele, guzy te mogą rozwijać się w dowolnej jego części.

Stopień zaawansowania raka trzustki

Aby określić stopień zaawansowania raka lekarze używają systemu liczbowego (stopień 0, I, II, II, IV) lub systemu TNM (Z ang. Tumor – wielkość guza pierwotnego, Nodules – przerzuty do węzłów chłonnych, Metastases – przerzuty odległe).

Stopień zaawansowania nowotworu mówi lekarzowi o jego wielkości i ewentualnych przerzutach. Pomaga również wybrać najskuteczniejsze metody leczenia.

Wyniki badań, które wykonuje się w celu zdiagnozowania raka, dostarczają pewnych informacji o stadium jego zaawansowania. Jednakże często dopiero po zabiegu operacyjnym możliwe jest dokładne stwierdzenie stopnia zaawansowania choroby.

Leczenie

Stopień zaawansowania raka pomaga lekarzowi zdecydować, jakiego leczenia wymaga pacjent. Leczenie zależy również od:

• rodzaju raka trzustki,
• jego lokalizacji,
• tego, czy jest możliwa resekcja zmian,
• ogólnego stanu zdrowia i poziomu sprawności pacjenta.

Stopień zaawansowania nowotworu i pozostałe czynniki mogą również określić rokowania pacjenta.

Możliwości leczenia raka trzustki

Lekarz prowadzący zaproponuje konkretne leczenie, wyjaśniając jego zalety i możliwe skutki uboczne. Wybór leczenia będzie zależeć od:

• lokalizacji zmian nowotworowych,
• ewentualnych przerzutów,
• rodzaju nowotworu,
• wyglądu komórek nowotworowych pod mikroskopem,
• ogólnego stanu zdrowia i poziomu sprawności pacjenta.

Decydowanie o wyborze leczenia

Aby zdecydować, którą formę leczenia wybrać, po przeanalizowaniu wyników badań, lekarz ustali, czy zmiany można usunąć. Zmiany nowotworowe mogą być:

Resekcyjne (operacyjne), co oznacza, że można je usunąć chirurgicznie.

Graniczne, co oznacza, że rak znajduje się tuż obok głównego naczynia krwionośnego, więc nie jest jasne, czy operacja jest możliwa. W tym celu proponuje się przejść chemioterapię, aby zmniejszyć rozmiar zmiany nowotworowej.

Nieresekcyjne (nieoperacyjne), co oznacza, że operacja usunięcia nowotworu nie jest możliwa. Rak mógł rozrosnąć się do pobliskich narządów (rak miejscowo zaawansowany) lub do bardziej odległych obszarów ciała (rak z przerzutami odległymi).

Nowotwór trzustki resekcyjny (operacyjny)

Oznacza to, że rak znajduje się tylko w trzustce lub rozrósł się poza nią do pobliskich struktur, np. na jelito cienkie, przewód żółciowy lub żołądek, ale nie narósł na żadne z pobliskich głównych naczyń krwionośnych. W stadium 1 i 2 rak ten jest resekcyjny.

Chirurg musi być w stanie usunąć całą zmianę wraz z obszarem tkanki wokół niej, tak, by nie pozostawić w operowanym miejscu żadnych komórek rakowych.

Chemioterapia pooperacyjna (chemioterapia uzupełniająca)

Zabiegowi operacyjnemu może towarzyszyć chemioterapia. Decyzja o jej zastosowaniu zależy od stanu pacjenta po operacji, a jej celem jest zmniejszenie prawdopodobieństwa nawrotu raka.

Istnieją różne rodzaje chemioterapii, w tym:

• gemcytabina z kapecytabiną (GemCap),
• FOLFIRINOKS,
• monoterapia gemcytabiną.

Czasami może dojść do sytuacji, w której mimo że w wynikach badań nowotwór trzustki wyglądał na resekcyjnego, podczas operacji okazuje się, że zmiana jest większa i bardziej rozprzestrzeniona. W takim przypadku operacja usunięcia nowotworu nie jest możliwa.

Można zatem rozważyć wykonanie innego rodzaju zabiegu, aby złagodzić objawy lub im zapobiec. Jednym z nich na przykład dokonanie obejścia (bypass), w celu uniknięcia zablokowania przewodu żółciowego lub żołądka. W takich przypadkach również proponuje się zastosowanie chemioterapii.

Nowotwór trzustki o granicznej resekcji

W tej sytuacji zmiana znajduje się w trzustce i zaczęła zajmować pobliskie naczynia krwionośne. Może to utrudnić chirurgowi całkowite usunięcie zmiany, a komórki rakowe, które są zbyt małe, mogą pozostać niewycięte.

Badania pokazują, że jeśli chirurg nie jest w stanie usunąć obszaru wokół zmiany, w którym pozostaną komórki nowotworowe (tzw. wyraźny margines), ryzyko nawrotu choroby jest wysokie. Nie ma również dużej liczby wiarygodnych danych dotyczących korzyści wynikających z poddania się bardzo skomplikowanemu zabiegowi operacyjnemu.

W takim przypadku sugeruje się na początek poddanie się chemioterapii, aby zmniejszyć rozmiar zmian. Nazywa się ją chemioterapią neoadjuwantową – przedoperacyjną. Po zastosowaniu chemioterapii przedoperacyjnej planuje się zabieg usunięcia nowotworu, dopiero, gdy lekarz uzna, że możliwe jest całkowite usunięcie zmiany wraz z wyraźnym marginesem tkanki wokół niej.

Chemioterapię można również kontynuować po operacji (lub jeśli operacja nie jest możliwa), zwykle przez okres do 6 miesięcy.

Rak nieresekcyjny (nieoperacyjny)

Nowotwory nieoperacyjne mogą być miejscowo zaawansowane lub dawać przerzuty do innych części ciała.

Rak o miejscowym zaawansowaniu

Miejscowo zaawansowany rak występuje wtedy, gdy nowotwór trzustki nie daje przerzutów do innych części ciała, ale blokuje lub całkowicie otacza pobliskie główne naczynia krwionośne. Przypomina to stadium 3 zaawansowania nowotworu. Nie jest możliwe całkowite operacyjne usunięcie tych zmian. Taka operacja może być nieskuteczna i nieść za sobą poważne skutki uboczne.

Istnieją inne sposoby skuteczne w kontrolowaniu lub zapobieganiu objawom spowodowanym zmianami nowotworowymi.

Głównym sposobem leczenia w tym przypadku jest chemioterapia. Najczęściej stosuje się:

• FOLIFIRINOX,
• gemcytabinę z kapecytabiną,
• monoterapię gemcytabiną.

Nowotwór daje przerzuty do innych części ciała

Zmiany nowotworowe, które dają przerzuty do innych części ciała, nazywa się rakiem w stadium zaawansowanym lub rakiem z przerzutami.

Leczenie zależy od ogólnego stanu zdrowia i samopoczucia pacjentów. W przypadku osób ogólnie sprawnych i zdrowych lekarz może zalecić chemioterapię. Zwykle jest to albo:

• FOLFIRINOKS, albo
• gemcytabina i nab-paklitaksel.

Stosuje się również samą gemcytabinę, w przypadku pacjentów mniej sprawnych lub o wysokim poziomie bilirubiny.

Stosowane są również inne metody leczenia, które pomagają łagodzić objawy choroby. Na przykład, jeśli zmiana blokuje drogi żółciowe i objawia się żółtaczką, wprowadza się specjalną rurkę – stent do dróg żółciowych, aby je odblokować.

Co wpływa na skuteczność leczenia

Nowotwór trzustki jest często diagnozowany w bardzo zaawansowanym stadium. W przypadku tej choroby rokowania są lepsze, jeśli rak nie daje przerzutów, a zmiany można usunąć operacyjnie.

Prognozy zależą od wielu czynników i nie są w 100% dokładne. Wszystko zależy od indywidualnego przypadku.